Tornado-Alley in Europa

Nederlandse stormjagers zien spectaculaire supercell 'American Style'.

In Duitsland is het deze maand herhaaldelijk tot noodweer gekomen. Sterker nog, op 3 dagen zijn tornado’s waargenomen. Amerikaanse toestanden?

Windhoos

In het Nederlandse klimaat komt het jaarlijks tot windhozen. We spreken van een windhoos als de circulatie was een trechtervormige wolk onder een bui, tot aan het aardoppervlak weet door te dringen. En tot nabij de grond tenminste zware windstoten produceert. Voor een windhoos zijn felle buien noodzakelijk. Vaak zijn het buien die ook vrij snel trekken. Favoriet zijn de situaties waarbij tevens flinke windschering optreedt in met name de onderste 3 kilometer van de atmosfeer. Zulke situaties doen zich vooral voor in de nabijheid van ofwel een koufront, dan wel een buienlijn op een convergentielijn. Soms lukt het ook in de nabijheid van een zogenaamde koudeput met in de onderste delen van de atmosfeer tevens een duidelijk cyclonaal gekromd windveld.

Tornado

Overigens zou men een ‘Nederlandse windhoos’ in Amerika een tornado noemen. Maar in ons land is het gebruikelijk om dus van windhoos te spreken. Tenzij het om een echt krachtige windhoos gaat. Dan wordt ook hier de term tornado uit de kast gehaald. Denk aan de Tornado van Chaam en Tricht (1967) of de tornado van Borculo (1925). Deze Nederlandse tornado’s werden veroorzaakt door een speciaal type onweersbui, de supercell. Een supercell is kort gezegd een zware onweersbui die een eigen circulatie weet te ontwikkelen. In de stijgstroom van de supercell gaat de warme lucht spiraalsgewijs (cyclonaal draaiend) met grote snelheid omhoog. Ook de daalstromen uit de enorme bui bevatten rotatie. In het hart van de bui ontstaat in feite een zeer compact maar goed ontwikkeld lagedrukgebied. Deze is meestal duidelijk zichtbaar in het bijbehorende wolkenpatroon. Men spreekt van de mesocycloon. Onder de mesocycloon kan een uitzakking worden gevormd die te zien is als de zogeheten wallcloud. Tornadojagers zijn met name gefocussed op de wallcloud. Het is immers aan de wallcloud dat de tornado zichtbaar kan worden.

Split-cel

Voor de volledigheid, een supercell kan zich onder bepaalde omstandigheden splitsen in twee afzonderlijke cellen. We spreken dan van een split-cel. Het rechterdeel houdt de cyclonale rotatie, het linkerdeel bevat een draaiing in tegengestelde richting. Anticyclonaal dus. De anticyclonale cel buigt iets af naar links. En sterft doorgaans als eerste uit. De cyclonale cel wijkt in zijn koers vanaf het moment van splitsen iets af naar rechts en behoudt zijn activiteit. Of wordt zelfs sterker.

Duitsland en Frankrijk

Deze maand is het in met name Duitsland inmiddels op tenminste 4 dagen tot heuse supercellen gekomen. Op 5 mei, Bevrijdingsdag, toen er in vooral Drenthe en Overijssel ook in ons land opmerkelijk felle buien ontstonden, was de situatie in Duitsland nog erger. Maar ook in het oosten van Nederland hadden enkele buien toen al de karakteristieken van een (beginnende) supercell. Maar het Duitse plaatsje Buzlow werd in de avond ernstige getroffen door een zware tornado. Daags erna, op 6 mei, werden wederom enkele supercellen gevormd bij onze oosterburen. Vervolgens was het raak op 12 mei. Toen in het noorden van Duitsland. De supercellen die toen ontstonden, waren van het split-cel type. Zie boven. In Krakow-am-See zou een tornado zijn gesignaleerd.

13 mei

En toen werd het 13 mei. In zeer onstabiele lucht boven Frankrijk en Duitsland ontstonden aan het eind van de middag wederom buien. In Noordoost-Frankrijk (Elzas,Vogezen) was de lucht weliswaar zeer onstabiel, maar ook vrij droog. Toch vormden zich hier de eerste buien. Die direct uitgroeiden tot het supercell-type. Er is tenminste 1 tornado geweest, die ook schade heeft veroorzaakt. Op hun route naar Duitsland activeerden de buien snel verder. Op de radar kregen eenmaal in Duitsland meerdere buien de zeer kenmerkende hookecho-structuur. Een hookecho wijst op een zeer goed ontwikkelde circulatie in de supercell, rondom de mesocycloon. In het hart van de hook (of haak) kan een tornado aanwezig zijn. Op basis van de radarbeelden waarschuwden Duitse collega’s als Jorg Kachelmann via o.a. social media voor het risico van een heuse tornado. En terecht. In Duitsland zijn ten minste 2 afzonderlijke tornado’s geweest. Vooral het stadje Affing werd zwaar getroffen. Verder veroorzaakten de buien ondermeer zware hagel met stenen tot 5 centimeter in doorsnede. En hadden ze een uitzonderlijke bliksemactiviteit. Naar schatting ging het bij de zwaarste buien om 2 tot mogelijk 5 flitsen per seconde. Stroboscoop-onweer als het ware.

Tornado jagen in Tornado Alley

Steeds meer mensen gaan in de voorjaarsmaanden op zoek naar tornado’s in de VS. In het gebied dat wel Tornado Alley wordt genoemd, met staten als Texas, Oklahoma, Kansas en Nebraska, komen de meeste tornado’s ter wereld voor. Mei is de favoriete maand. Zelf ben ik er tot dusver 5 maal geweest. Ook andere meteorologen en weerliefhebbers trekken met regelmaat naar Tornado Alley. Maar ook in Europa kan men dus tornado’s jagen. Sterker, eergisteren waren er Nederlandse stormjagers die vanwege de hooggespannen verwachtingen zijn afgereisd naar de Vogezen en Duitsland. Met succes. Zo heeft Wilfred Janssen zeldzaam mooie foto’s gemaakt van een supercell ‘American-Style’. En Wouter van Bernebeek heeft deze timelapse gemaakt van de supercell ter hoogte van Freiburg. Er waren ook tornadojagers uit Frankrijk en Duitsland actief. Het heeft alles bij elkaar een schat aan informatie en beelden opgeleverd. En dat is meteen ook de maatschappelijke meerwaarde van tornado’s jagen. Het levert bruikbare informatie op die niet zelden van levensbelang blijkt te zijn. En de waarschuwingen tijdig verfijnt.

Duitsland vs Nederland.

Tenslotte. Het is zeker zo dat Duitsland jaarlijks veel meer supercellen over zich heen krijgt dan Nederland. Niet alleen omdat Duitsland simpelweg qua oppervlakte zo veel groter is dan ons land. In Duitsland wordt beduidend vaker aan de noodzakelijke voorwaarden voor de vorming van de supercell voldaan. Hetzelfde geldt overigens ook voor Frankrijk. Meestal in het de onstabiliteit van de atmosfeer die daar verder kan toenemen. In ons land kan de nabijheid van de zee (en het instromen van koelere minder onstabiele lucht) vaak verstorend werken voor het ontstaan van de zwaarste soort buien. Bevrijdingsdag was eigenlijk een mooi voorbeeld. Ja, er ontstonden fikse buien boven ons land. Niet aan de kust. Wel landinwaarts. Pas boven Overijssel en Drenthe werd de onstabiliteit voldoende voor een bui met neiging naar supercell eigenschappen. Honderden kilometers naar het oosten ging het volkomen los. Het is het patroon dat in de zomermaanden zeer geregeld optreedt. Vandaar dat Nederlandse tornadojagers met regelmaat bij de oosterburen zijn te vinden…